Β΄ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ
4η Σκηνή (στ. 942-1139)
Η Ελένη και ο Μενέλαος πείθουν τη Θεονόη να τους βοηθήσει
ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΕΣ- ΠΛΑΓΙΟΤΙΤΛΟΙ
α) στ. 942- 986: Η εμφάνιση της Θεονόης.
β) στ. 987-1045: Η ικεσία της Ελένης.
γ) στ. 1046-1100: Η ικεσία του Μενέλαου.
δ) στ. 1101-1139: Η απόφαση της Θεονόης.
Η πολυαναμενόμενη εμφάνιση της Θεονόης δίνει την επόμενη σημαντική ώθηση στην τραγωδία μετά την αναγνώριση των δύο συζύγων.
Η άφιξη των νέων προσώπων αναγγέλλεται από τον Χορό ή από κάποιον ήρωα (θεατρική σύμβαση = κανόνας)
Στ. 946 Φύγε. Γιατί να φύγεις: ο στίχος είναι ενδεικτικός της σύγχυσης που προκαλεί η εμφάνιση της Θεονόης στην Ελένη.
Το άνοιγμα της θύρας έκανε συνήθως δυνατό θόρυβο, ώστε να ηχεί ολόκληρο το ανάκτορο. Αυτό γίνεται και εδώ για τρεις λόγους: α) είναι η εξωτερική θύρα του ανακτόρου με τα βαριά κλείθρα (αμπάρες)· β) ο κρότος που βγαίνει έχει αλληγορική σημασία: είναι το εκκωφαντικό σήμα για την έναρξη ενός μεγάλου αγώνα και το προμήνυμα σοβαρών κινδύνων· γ) η εμφάνιση ενός θείου προσώπου πρέπει να αναγγελθεί με δυνατό κρότο, ώστε να δημιουργηθεί η κατάλληλη ατμόσφαιρα, μέσα στην οποία θα τελεσθεί η προφητεία.
Σκηνοθετικές οδηγίες: Η εμφάνιση της Θεονόης αποδίδεται και μέσα από τους σκηνοθετικούς δείκτες του κειμένου με ιδιαίτερη τελετουργική επισημότητα. Ως προφήτισσα η Θεονόη πρέπει να φορά μια επιβλητική στολή, ενώ οι δυο θεραπαινίδες προπορεύονται κρατώντας μια δάδα και ένα θυμιατήρι. Στο στίχο 960 αποχω- χωρούν μεταφέροντας πίσω στο παλάτι την ιερή «εφέστιον» φλόγα που ήταν διαρκώς αναμμένη στην κεντρική εστία του παλατιού. Δημιουργείται με αυτόν τον τρόπο μια τελετουργική, ιερή ατμόσφαιρα σεβασμού και αγνότητας. Ο ποιητής παρουσιάζει με αυτό το πρόσωπο τον φορέα μιας καθαρής θεϊκής γνώσης.
Όταν μετά τους καθαρμούς είναι έτοιμη να δεχθεί την αγνή πνοή του ουρανού, δηλώνει την ένωσή της με τον χώρο των θεών, από όπου αντλεί την προφητική ιδιότητά της καθώς και τη γνώση του ορθού. Είναι προικισμένη με τη γνώση ότι σήμερα οι θεοί θα αποφασίσουν για το Μενέλαο, όμως ότι δε γνωρίζει πώς ή τι θα αποφασίσουν οι θεοί. Η τύχη του Μενέλαου εξαρτάται από τη δική της απόφαση. Αυτό δηλώνει ότι αφενός τίποτε στον κόσμο δε γίνεται ενάντια στα σχέδια των θεών, από την άλλη όμως κάθε ανθρώπινη απόφαση, όταν υπάρχει άγνοια της θεϊκής βούλησης, πρέπει να λαμβάνεται με τέτοιον τρόπο, ώστε να είναι σωστή και από την άποψη των θεών.
Στ. 965-966: Η Θεονόη δεν χρησιμοποιεί κάποια φράση που να δείχνει τις προθέσεις της και να προοικονομεί την εξέλιξη της τραγωδίας. Με αυτό τον τρόπο παραμένει αμείωτη η αγωνία των ηρώων και ζωντανό το ενδιαφέρον των θεατών.
Στ. 967- 969: Η διαμάχη των θεαινών σχετικά με την τύχη του Μενελάου θυμίζει ανάλογα περιστατικά στην Ιλιάδα και Οδύσσεια του Ομήρου.
Το δίλημμα της Θεονόης
Το προσωπικό πρόβλημα της Θεονόης είναι ουσιαστικά ένα ηθικό πρόβλημα. Δεν πρόκειται για τη Θεονόη που έχει να διαλέξει ανάμεσα στο Θεοκλύμενο και τους Ελένη/Μενέλαο, αλλά για έναν άνθρωπο που έχει να επιλέξει ανάμεσα στις αξίες του, και συγκεκριμένα στο δίκαιο, και τα προσωπικά και οικογενειακά συμφέροντα. Με άλλα λόγια, η παρουσία της Θεονόης δίνει μια ηθική διάσταση στο έργο, προκαλώντας προβληματισμούς στους αναγνώστες/ θεατές.
Πολιτιστικά στοιχεία
Στ. 951- 960: Το τυπικό εδώ είναι ένα τυπικό εξαγνισμού. Ο καθαρμός του εδάφους και του αέρα πραγματοποιείται με φωτιά και θειάφι. Τα αντικείμενα και τα στοιχεία τελετουργίας που αναφέρονται, και ιδιαίτερα η χρήση του θυμιατηρίου και της φωτιάς, αποτελούν στοιχεία με διαχρονική παρουσία στη θρησκευτική λατρεία
4η Σκηνή (στ. 942-1139)
Η Ελένη και ο Μενέλαος πείθουν τη Θεονόη να τους βοηθήσει
ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΕΣ- ΠΛΑΓΙΟΤΙΤΛΟΙ
α) στ. 942- 986: Η εμφάνιση της Θεονόης.
β) στ. 987-1045: Η ικεσία της Ελένης.
γ) στ. 1046-1100: Η ικεσία του Μενέλαου.
δ) στ. 1101-1139: Η απόφαση της Θεονόης.
Η πολυαναμενόμενη εμφάνιση της Θεονόης δίνει την επόμενη σημαντική ώθηση στην τραγωδία μετά την αναγνώριση των δύο συζύγων.
Η άφιξη των νέων προσώπων αναγγέλλεται από τον Χορό ή από κάποιον ήρωα (θεατρική σύμβαση = κανόνας)
Στ. 946 Φύγε. Γιατί να φύγεις: ο στίχος είναι ενδεικτικός της σύγχυσης που προκαλεί η εμφάνιση της Θεονόης στην Ελένη.
Το άνοιγμα της θύρας έκανε συνήθως δυνατό θόρυβο, ώστε να ηχεί ολόκληρο το ανάκτορο. Αυτό γίνεται και εδώ για τρεις λόγους: α) είναι η εξωτερική θύρα του ανακτόρου με τα βαριά κλείθρα (αμπάρες)· β) ο κρότος που βγαίνει έχει αλληγορική σημασία: είναι το εκκωφαντικό σήμα για την έναρξη ενός μεγάλου αγώνα και το προμήνυμα σοβαρών κινδύνων· γ) η εμφάνιση ενός θείου προσώπου πρέπει να αναγγελθεί με δυνατό κρότο, ώστε να δημιουργηθεί η κατάλληλη ατμόσφαιρα, μέσα στην οποία θα τελεσθεί η προφητεία.
Σκηνοθετικές οδηγίες: Η εμφάνιση της Θεονόης αποδίδεται και μέσα από τους σκηνοθετικούς δείκτες του κειμένου με ιδιαίτερη τελετουργική επισημότητα. Ως προφήτισσα η Θεονόη πρέπει να φορά μια επιβλητική στολή, ενώ οι δυο θεραπαινίδες προπορεύονται κρατώντας μια δάδα και ένα θυμιατήρι. Στο στίχο 960 αποχω- χωρούν μεταφέροντας πίσω στο παλάτι την ιερή «εφέστιον» φλόγα που ήταν διαρκώς αναμμένη στην κεντρική εστία του παλατιού. Δημιουργείται με αυτόν τον τρόπο μια τελετουργική, ιερή ατμόσφαιρα σεβασμού και αγνότητας. Ο ποιητής παρουσιάζει με αυτό το πρόσωπο τον φορέα μιας καθαρής θεϊκής γνώσης.
Όταν μετά τους καθαρμούς είναι έτοιμη να δεχθεί την αγνή πνοή του ουρανού, δηλώνει την ένωσή της με τον χώρο των θεών, από όπου αντλεί την προφητική ιδιότητά της καθώς και τη γνώση του ορθού. Είναι προικισμένη με τη γνώση ότι σήμερα οι θεοί θα αποφασίσουν για το Μενέλαο, όμως ότι δε γνωρίζει πώς ή τι θα αποφασίσουν οι θεοί. Η τύχη του Μενέλαου εξαρτάται από τη δική της απόφαση. Αυτό δηλώνει ότι αφενός τίποτε στον κόσμο δε γίνεται ενάντια στα σχέδια των θεών, από την άλλη όμως κάθε ανθρώπινη απόφαση, όταν υπάρχει άγνοια της θεϊκής βούλησης, πρέπει να λαμβάνεται με τέτοιον τρόπο, ώστε να είναι σωστή και από την άποψη των θεών.
Στ. 965-966: Η Θεονόη δεν χρησιμοποιεί κάποια φράση που να δείχνει τις προθέσεις της και να προοικονομεί την εξέλιξη της τραγωδίας. Με αυτό τον τρόπο παραμένει αμείωτη η αγωνία των ηρώων και ζωντανό το ενδιαφέρον των θεατών.
Στ. 967- 969: Η διαμάχη των θεαινών σχετικά με την τύχη του Μενελάου θυμίζει ανάλογα περιστατικά στην Ιλιάδα και Οδύσσεια του Ομήρου.
Το δίλημμα της Θεονόης
Το προσωπικό πρόβλημα της Θεονόης είναι ουσιαστικά ένα ηθικό πρόβλημα. Δεν πρόκειται για τη Θεονόη που έχει να διαλέξει ανάμεσα στο Θεοκλύμενο και τους Ελένη/Μενέλαο, αλλά για έναν άνθρωπο που έχει να επιλέξει ανάμεσα στις αξίες του, και συγκεκριμένα στο δίκαιο, και τα προσωπικά και οικογενειακά συμφέροντα. Με άλλα λόγια, η παρουσία της Θεονόης δίνει μια ηθική διάσταση στο έργο, προκαλώντας προβληματισμούς στους αναγνώστες/ θεατές.
Πολιτιστικά στοιχεία
Στ. 951- 960: Το τυπικό εδώ είναι ένα τυπικό εξαγνισμού. Ο καθαρμός του εδάφους και του αέρα πραγματοποιείται με φωτιά και θειάφι. Τα αντικείμενα και τα στοιχεία τελετουργίας που αναφέρονται, και ιδιαίτερα η χρήση του θυμιατηρίου και της φωτιάς, αποτελούν στοιχεία με διαχρονική παρουσία στη θρησκευτική λατρεία
